Tussen Schoonhoven en Amerongen werkt Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) samen met gebiedspartners aan de Sterke Lekdijk: een versterking van 55 kilometer dijk om Midden- en West-Nederland beter te beschermen tegen hoogwater. Een bijzonder project. Niet alleen vanwege de omvang, maar ook omdat er veel aandacht is voor innovatie en meekoppelkansen. Dat vraagt om een gebiedsgerichte aanpak, die onder andere in het deeltraject Culemborgse Veer – Beatrixsluis goed is terug te zien.
Johanna Bouma is landschapsarchitecte bij Royal HaskoningDHV en namens HDSR mede verantwoordelijk voor het integrale ontwerp van het traject Culemborgse Veer – Beatrixsluis (CUB). “Wat ik sterk vind in dit project, is dat in de projectdoelstellingen al meteen het creëren van maatschappelijke meerwaarde en het benutten van innovatie is meegenomen,” vertelt ze. “Daardoor kijken we van het begin af aan verder dan alleen waterveiligheid. De meekoppelkansen en het dijkontwerp zijn in één centraal team belegd, van waaruit we nauw samenwerken met de gebiedspartners. Op die manier kunnen we alle ontwikkelingen en belangen overkoepelend overzien en werken we vanuit een gebiedsgerichte aanpak.”
Gebiedsgerichte aanpak bij icoongebied Nieuwe Hollandse Waterlinie
De gebiedsgerichte aanpak is duidelijk te zien bij het zichtbaar en beleefbaar maken van elementen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zoals de inlaatsluis bij Fort Honswijk en het Werk aan de Groeneweg. “Veel van de bunkers, grachten en loopgraven van het Werk aan de Groeneweg liggen vlak langs de dijk, maar zijn niet herkenbaar als militair erfgoed,” licht Johanna Bouma toe. “Daardoor wandel of fiets je er zomaar langs. De provincie Utrecht wil de versterking van de Lekdijk nu aangrijpen om een uitzichtpunt op de dijk te maken en een avontuurlijke route met verschillende rustpunten. Zo wordt het erfgoed beter benadrukt en toegankelijk gemaakt.”
Tegelijk met deze recreatieve meekoppelkans heeft het project te maken met tal van andere belangen. Denk aan de natuur in de uiterwaarden, waarin doelstellingen vanuit de Kader Richtlijn Water en van Natuur Netwerk Nederland meespelen. Daarnaast speelt de verkeersveiligheid van de weg een rol, die in samenhang met het recreatieve netwerk moet worden bezien. “Al deze belangen liggen niet altijd in elkaars verlengde. Je moet ze zoveel mogelijk in verband met elkaar bezien om hier goede keuzes in te maken,” aldus Johanna Bouma. “Het integrale dijkontwerp helpt daarbij en ook om dit samen met de gebiedspartners en de omgeving te doen.”
Stelling van Honswijk
Fort Honswijk, de bijbehorende inlaatsluis en het Werk aan de Groeneweg zijn onderdelen van de Stelling van Honswijk, die door velen als de spil van de Hollandse Waterlinie wordt gezien. De inlaatsluis, ook wel de ‘kraan van Utrecht’ genoemd, kon het achterland laten inunderen om de vijand tegen te houden en de stad Utrecht en Holland te beschermen. Tegenwoordig dient de stelling als ‘openluchtmuseum’ en netwerk voor recreant en natuur. Zo maken de verschillende elementen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie deel uit van het erfgoednetwerk’, maar ook van Natuur Netwerk Nederland en het recreatienetwerk.
De zeven meekoppelkansen
Voor het gebied Culemborgse Veer - Beatrixsluis zijn er in totaal zeven meekoppelprojecten gedefinieerd. De meeste leveren een mooie bijdrage aan een aantrekkelijk uitloopgebied voor het stedelijke gebied van Utrecht. Elk meekoppelproject heeft een eigen werkgroep met daarin de betrokken gebiedspartners: provincie Utrecht, Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en de gemeenten Houten en Nieuwegein.
- Integrale ontwikkeling van de uiterwaarden voor de natuur met als trekkers: Rijkswaterstaat en provincie Utrecht. Het doel is om de Kaderrichtlijn Water doelen in de Steenwaard en de Honswijkerswaard te realiseren, maar ook de biodiversiteit en recreatie in het gebied te verhogen.
- Ecologische dijk met trekker: HDSR. Het doel is om een ecologisch dijktalud te realiseren (én te beheren) aan de zuidzijde van de dijk en daarmee bij te dragen aan de biodiversiteit.
- Icoongebied Nieuwe Hollandse Waterlinie met als trekker: provincie Utrecht. Doel is om de elementen en de beleving van dit UNESCO-erfgoed te versterken voor de recreant.
- Mobiliteit en recreatie met als trekkers: provincie Utrecht en HDSR. Het doel is een verkeersveilige inrichting van de weg en het toevoegen van rustpunten.
- Bereikbare en veilige Lekdijk met als trekker: gemeente Houten. Het doel is om de verkeersveiligheid van de weg te verbeteren tussen de Beatrixsluis en Fort Honswijk.
- Inlaatsluis Fort Honswijk met als trekker: gemeente Houten. De inlaatsluis ten oosten van Fort Honswijk is verdwenen bij een eerdere dijkversterking. De ambitie is om deze weer zichtbaar en beleefbaar te maken.
- Taludherstel/verflauwing (groot onderhoud dijk) met als trekker: HDSR. Het doel is om de binnen- en buitendijkse taluds te herstellen of verflauwen, zodat de dijk beter kan worden beheerd.
Fasering van het project
Het project Sterke Lekdijk is onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Tussen 2019 en 2021 liep de verkenningsfase, waarin de basiskeuzes voor het versterken van de dijk werden vastgelegd in een voorkeursalternatief. Ook kregen alle gebiedspartners de kans om te inventariseren op welke manier ze met de dijkversterking positieve effecten voor de omgeving zouden willen realiseren. In 2021 is de planuitwerkingsfase gestart, waarin het integrale dijkontwerp van de dijk en de meekoppelprojecten wordt uitgewerkt. In 2023 start de realisatiefase, die eind 2026 moet zijn afgerond.
Financiering en grondverwerving
Het Lekdijk-project kost enkele honderden miljoenen euro’s en de dijkversterking wordt voor 90% door het Hoogwaterbeschermingsprogramma gefinancierd. HDSR neemt de overige 10% voor zijn rekening. De betrokken gebiedspartners financieren de meekoppelprojecten.
De gronden voor het Lekdijk-project zijn buitendijks meestal in bezit van het Rijk of lokale overheden. Binnendijks is HDSR veelal met particuliere eigenaren in gesprek.
Blijf integraal kijken, praten en ontwerpen
Hoewel het werk er soms niet makkelijker van wordt, loont het om zo integraal mogelijk te blijven kijken naar wat er in het gebied speelt en als één overheid met de omgeving in gesprek te gaan. ”Door alles in één integraal ontwerp bij elkaar te brengen worden de raakvlakken letterlijk zichtbaar en kunnen de gebiedspartners samen naar buiten treden,” aldus Johanna Bouma. “Je kunt betere prioriteringen maken, bespaart jezelf en anderen energie doordat je misverstanden voorkomt én je creëert maatschappelijke meerwaarde.”
Contact
Wil je meer weten over het project Sterke Lekdijk of het traject Culemborgse Veer - Beatrixsluis? Neem contact op met:
Johanna Bouma
Royal HaskoningDHV / Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
johanna.bouma@rhdhv.com
Willem Smink
Omgevingsmanager Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden
sterkelekdijk@hdsr.nl
06 82148224