In Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH) werken acht gemeenten, provincie Utrecht en eigenaren van natuurterreinen samen met andere regionale organisaties en gebiedspartijen aan de bescherming en ontwikkeling van natuur, landschap en erfgoed. Het werkgebied strekt zich uit van de Grebbeberg bij Rhenen tot aan de grens met de provincie Noord-Holland bij Blaricum. Op 7 februari 2022 ondertekende NPUH het Groen Groeit Mee Pact. Programmamanager Jeroen Heemsbergen vertelt over de stichting en wat het partnerschap met Groen Groeit Mee betekent.
NPUH is, in tegenstelling tot wat mensen vaak denken, geen eigenaar van de Utrechtse Heuvelrug. Het groene boslint, dat zich uitstrekt van de Grebbeberg bij Rhenen tot aan de grens met Noord-Holland bij Bussum, is eigendom van een kleine tachtig (vaak particuliere) partijen. Ook Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap, Natuurmonumenten en een aantal gemeenten bezitten grond op de Heuvelrug. De stichting bestaat uit zo’n tien medewerkers en richt zich op de samenwerking tussen de eigenaren en betrokken overheden en instanties.
De tekst gaat verder onder de foto
“Wij begeleiden het ambtelijk en het bestuurlijk overleg en ondersteunen verschillende projecten die de grenzen van de percelen overschrijden,” vertelt Jeroen Heemsbergen. “Denk aan het gezamenlijk toewerken naar een robuust en toekomstbestendig watersysteem voor de gehele Utrechtse Heuvelrug, wat heel belangrijk is voor de kwaliteit van onze bossen. Maar we organiseren ook allerlei thematische overleggen en werkgroepen. Zo zijn we nu bezig met de vraag hoe we ervoor kunnen zorgen dat bezoekers minder met de auto naar het gebied toe komen en welke kennisontwikkeling er nodig is om de huidige en toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden.”
Stapje verder dan Groen Groeit Mee: Groen bepaalt
De hoofdambitie van het Nationaal Park is in de Samenwerkingsagenda tot en met 2028 beschreven: ‘het behouden en versterken van de natuur, het landschap en het cultureel erfgoed’. “Als een project niet bij deze ambitie past, beginnen we er niet aan,” stelt Jeroen. “Ons programma lijkt op dat van Groen Groeit Mee; ook wij streven naar groene waarden zoals veerkrachtige natuur, toegankelijk groen, beleefbaar landschap en een robuust watersysteem (zie kader 'Driemaal vijf is Groen Groeit Mee'). Ik wil zelf nog wel een stapje verdergaan: groen moet niet alleen meegroeien, maar juist als uitgangspunt bij stedelijke ontwikkeling meegenomen worden. Ga uit van het versterken van groen en kijk hoe dat het beste ingericht kan worden voor zaken als verstedelijking, mobiliteit, energie en landbouw.
Driemaal vijf is Groen Groeit Mee
In het Groen Groeit Mee Pact verbinden de partners zich aan vijf groene waarden bij de ontwikkeling van groen en landschap rondom dorpen en steden: 1) toegankelijk groen, 2) landschapsinclusieve landbouw, 3) veerkrachtige natuur, 4) beleefbaar landschap en 5) zichtbaar water. Om hier handen en voeten aan te geven, biedt de Handreiking Nieuwe Woongebieden twee behulpzame handvatten: de ‘Schijf van vijf van de provincie Utrecht’ en de ‘Groene schakel theorie’.
De Schijf van vijf is een checklist van vijf aspecten waarop het groen antwoord moet geven: 1) biodiversiteit, 2) toegankelijkheid van voordeur tot landschap, 3) waterbalans, 4) de gezonde mens en 5) identiteit.
De ‘groene schakel theorie’ laat zien hoe je groen rondom bebouwing op een betekenisvolle manier met het omringende landschap kunt verbinden middels 1) ‘voordeurgroen’ of ‘hoogbouwgroen’, 2) ‘buurtgroen’, 3) ‘wijkgroen’, 4) ‘raamwerkgroen’ en 5) ‘landschap’.
De ambities van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug sluiten aan bij de vijf groene waarden uit het Pact en de instrumenten die daarvoor zijn ontwikkeld. Met name de onderwerpen die een raakvlak hebben met natuur, watersysteem, biodiversiteit, landschap en identiteit komen veelvuldig in de Samenwerkingsagenda voor.
Deze benadering past ook bij de langetermijnvisie die veel particuliere landgoedeigenaren op de Utrechtse Heuvelrug hebben. “Deze mensen willen de natuur niet behouden voor zichzelf, maar vooral voor hun en onze kinderen en kleinkinderen,” vertelt Jeroen. “Dat betekent dat ze veel verder kijken dan de ambtstermijn van vier jaar, waar overheidspartijen vaak aan vast zitten. Dat geeft een mooie dimensie aan ons werk als stichting. Het buitengebied verandert op dit moment echter zo snel, dat we ook naar de kortere termijn moeten kijken. Zeker nu de natuur op de Heuvelrug ontzettend onder druk staat door de aanhoudende droogte van de afgelopen jaren.”
De flanken als kans
De komende vijf tot tien jaar zijn cruciaal in hoe de Utrechtse Heuvelrug wordt vormgegeven, aldus Jeroen. “Met name de flanken zijn belangrijk, omdat daar een enorme toeloop op de ruimte is, onder andere voor verstedelijking. Wij maken ons ervoor hard dat deze ruimte ook ten goede komt aan de natuur, al is het maar door in goede samenhang met het groen te bouwen, want daardoor wordt de kwetsbare natuur op de Heuvelrug robuuster.”
Hoe dat groene bouwen precies werkt en hoe ook andere functies, zoals agrarisch en recreatie, met natuur samen kunnen gaan, daar gaat NPUH samen met de Universiteit Utrecht (UU) onderzoek naar doen. Onlangs is vanuit deze samenwerking de Onderzoeks- & Onderwijshub Utrechtse Heuvelrug gelanceerd, waar ook Wageningen Universiteit (WUR) en Hogeschool Utrecht bij betrokken zijn. De hub gaat zich aan de hand van een onderzoeksagenda, die is opgesteld in afstemming met alle stakeholders in het gebied, inzetten om via onderwijs- en onderzoeksprojecten kennis te ontwikkelen op vijf onderzoeksthema's, waaronder vitale en klimaatadaptieve natuur, multi-functionele flanken en duurzame recreatie en mobiliteit. Jeroen: “Hoewel we vermoedens hebben over de invloed van mensen op de bossen, kunnen we er niet echt harde uitspraken over doen. Bij de universiteit is veel kennis en capaciteit aanwezig om hier gedegen onderzoek naar te doen, dus wij zijn erg blij met deze strategische samenwerking.”
De tekst gaat verder onder de foto
Zusterparken: samen kunnen we één groot park zijn
Een mooie ontwikkeling in de flanken zijn de zogenaamde ‘Zusterparken’. Dit zijn gebieden in de stad, waar de bewoners graag willen vergroenen en hiervoor verbinding zoeken met Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Er zijn nu in totaal negen Zusterparken: acht in Utrecht en één in Amersfoort. Sommige Zusterparken zijn al erg groen, of een bestaand park, andere beginnen pas net met vergroenen. Dit soort verbindingen helpen bij het beslechten van barrières, zoals Jeroen dat noemt. “Bij landschapsontwikkelingen denken we vaak vanuit het perspectief van de mens. We leggen wegen en spoorlijnen aan om van A naar B te kunnen, maar denken daarbij niet altijd aan de barrières die we daarmee voor dieren oproepen. Zij hebben ruimte, verbinding en rust nodig om als individu en als populatie voort te bestaan. We moeten het groen en het water op alle niveau’s met elkaar verbinden, zoals in de vijf groene schakels van voordeur tot landschap beschreven staat.”
Liefde voor de natuur op het voorhoofd geschreven
Als kind was Jeroen Heemsbergen al verknocht aan de Utrechtse bossen. Toen zijn ouders hem een keer mee wilden nemen naar het bos, was hij zo enthousiast dat hij de gang op rende en zijn hoofd tegen de verwarming stootte. Dit resulteerde in een bezoek aan het ziekenhuis in plaats van het bos. Hij hield er een litteken op zijn voorhoofd aan over, dat hem dagelijks herinnert aan zijn liefde voor de natuur.
De ambities van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug sluiten aan bij de vijf groene waarden uit het Pact en de instrumenten die daarvoor zijn ontwikkeld. Met name de onderwerpen die een raakvlak hebben met natuur, watersysteem, biodiversiteit, landschap en identiteit komen veelvuldig in de Samenwerkingsagenda voor.
Soms betekent dit dat je buiten de stad een ecoduct aanlegt of waterlopen met elkaar verbindt. Maar net zo belangrijk is dat je de stad zelf vergroent, zoals in de Zusterparken Voordorp in Utrecht en het Groene Spoor in Amersfoort is gebeurd. Daar komt het groen letterlijk de wijk in, waardoor dieren zich tussen de stad en het bos kunnen bewegen. “Zusterparken ontstaan bottom-up, vanuit de energie van de bewoners,” vertelt Jeroen. “Zij gaan vooral zelf aan de slag, vaak in samenwerking met de gemeente. Prachtig om met deze inwoners de natuur op de Heuvelrug vanuit de flanken te verbinden met steden.”
Aansluiting bij Groen Groeit Mee is een no-brainer
Met deze gezamenlijke belangen op het vizier is de aansluiting van NPUH bij Groen Groeit Mee een no-brainer, concludeert Jeroen. “Het Pact is breed ondertekend, wat betekent dat er ontzettend veel draagvlak is om groen in onze regio een betere positie te geven. Daar staan wij als Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug volledig achter en we zoeken dan ook steeds nadrukkelijker de samenwerking op. Binnenkort bespreken we met onze stakeholders hoe we de Groen Groeit Mee ambities kunnen versterken en zelfs vergroten, door net een beetje extra gas te geven waar dat kan!”
Contact
Wil je meer weten over Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug? Neem contact op met:
Stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
Jeroen Heemsbergen
Programmamanager
jeroenheemsbergen@npuh.nl
LinkedIn
